Παράγοντες κινδύνου θρόμβωσης

Ακινησία ή μειωμένη κινητικότητα

Σε ακραία μορφή θα μπορούσε να οφείλεται σε παράλυση, κατάκλιση ή κλινοστατισμό όπως κατά τη διάρκεια μακράς νοσηλείας στο νοσοκομείο. Σε πιο καθημερινή μορφή σε ταξίδι με αυτοκίνητο, λεωφορείο, αεροπλάνο, κτλ. ή οποιαδήποτε άλλη κατάσταση όπου παραμένει κάποιος καθιστός για μεγάλο χρονικό διάστημα. Ταξίδια άνω των τριών ωρών παρουσιάζουν αυξημένο κίνδυνο. Καλό είναι να σταματάτε αν είναι δυνατόν κάθε μία ώρα το αργότερο και να περπατάτε λίγο. 

Αν ταξιδεύετε με αεροπλάνο, ιδίως σε περίπτωση διηπειρωτικών ταξιδιών, φροντίστε να μην αποκοιμηθείτε (ο ύπνος συνεπάγεται ακινησία), να απέχετε από το αλκοόλ, να παραμένετε ενυδατωμένοι και να σηκώνεστε κάθε ώρα για μια βόλτα στον διάδρομο ή να κάνετε επιτόπιες ασκήσεις για τα πόδια.

Όταν τα πόδια παραμένουν ακίνητα για πολλές ώρες, οι μύες δεν συστέλλονται με αποτέλεσμα να μη γίνεται καλή κυκλοφορία του αίματος. Θρόμβοι μπορούν να σχηματιστούν στις γάμπες των ποδιών, αν οι μύες της γάμπας δεν κινούνται για μεγάλες χρονικές περιόδους.

Τραυματισμός, κάταγμα ή χειρουργική επέμβαση

Ένας τραυματισμός, ένα κάταγμα στη σπονδυλική στήλη, την πύελο (μέση) ή τα πόδια (μηριαίο οστό, κνημιαίο οστό, περόνη), ένα διάστρεμμα ή μια χειρουργική επέμβαση μπορεί να αυξήσουν τον κίνδυνο θρόμβωσης. Αυτό διότι έχουν ως αποτέλεσμα να μειώνεται δραματικά η κινητικότητα του σώματός και επακολούθως η ροή του αίματος στις φλέβες.

Επίσης, ένα κάταγμα για παράδειγμα, εκτός από το οστό, μπορεί να τραυματίσει και άλλους ιστούς, όπως την επιδερμίδα, τους μύες, τους τένοντες, τους συνδέσμους και φυσικά τα αγγεία, καθιστώντας τα ακόμη πιο ευάλωτα σε θρομβωτικές καταστάσεις. 

Όσον αφορά στις χειρουργικές επεμβάσεις υπάρχουν ειδικές αντιεμβολικές/αντιθρομβωτικές κάλτσες (συνήθως λευκού χρώματος) που πρέπει να φοριούνται ως μέσο προφύλαξης κατά τη διάρκεια της εγχείρησης και μετεγχειρητικά για όσο ο ασθενής παραμένει κλινήρης (για ακόμη καλύτερη προστασία υπάρχουν συσκευές διαλείπουσας συμπίεσης πεπιεσμένου αέρα). Ο κίνδυνος αυξάνεται όσο αυξάνονται οι ώρες της επέμβασης, με οποιαδήποτε επέμβαση διαρκεί πάνω από μία ώρα να απαιτεί οπωσδήποτε χρήση καλτσών.

Από τις πιο επικίνδυνες επεμβάσεις είναι συνήθως οι βαριές ορθοπεδικές και αυτές που έχουν να κάνουν με τραυματισμό (λόγω και των ενδοθηλιακών βλαβών που μπορεί να έχουν υποστεί οι φλέβες), χωρίς βέβαια να περιορίζονται σε αυτές. Ο κίνδυνος αυξάνεται όταν έχουμε:

• Οποιαδήποτε επέμβαση με πολύωρη διάρκεια
• Ολική αρθροπλαστική ισχίου ή γόνατος
• Επέμβαση αποκατάστασης μετά από κάταγμα ισχίου

Ορθοπεδικός γύψος/νάρθηκας

Σε ένα κάταγμα το πάσχον μέλος ενδέχεται να ακινητοποιηθεί περαιτέρω με τη χρήση γύψου ή νάρθηκα, πράγμα που αυξάνει τον κίνδυνο φλεβικής θρόμβωσης.

Ίσχαιμος περίδεση

Στις ακραίες περιπτώσεις εκτενούς και απειλητικής για τη ζωή αρτηριακής αιμορραγίας στο άνω ή στο κάτω άκρο είναι δυνατό να εφαρμοστεί ίσχαιμη περίδεση (δηλαδή περίδεση που προκαλεί αναστολή τής κυκλοφορίας τού αίματος) του µέλους πιο κεντρικά από την αιμορραγούσα περιοχή με σκοπό την πρόχειρη κατάπαυση τής αιμορραγίας.

Κεντρικός φλεβικός καθετήρας

Ένας επιπλέον νοσοκομειακός παράγοντας κινδύνου είναι η χρήση φλεβικου καθετήρα (φλεβοκαθετήρα, γνωστού και ως «φλέβα») που τοποθετείται σε μια φλέβα για χορήγηση φαρμάκων, ορού, υγρών ή λήψη αιματολογικών δειγμάτων προς εξέταση.

Εγκυμοσύνη και λοχεία

Η εγκυμοσύνη συσχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο θρόμβωσης (2-5 φορές), αφενός λόγω της φυσιολογικής υπερπηκτικότητας, η οποία προστατεύει τη μητέρα από αιμορραγία μετά τη γέννηση, αφετέρου, επειδή αυξάνεται η πίεση στις φλέβες της πυέλου και των ποδιών. Τα 2/3 όλων των επεισοδίων θρομβοεμβολής λαμβάνουν χώρα πριν από το τρίτο τρίμηνο της κύησης και η λοχεία έχει τον υψηλότερο κίνδυνο. Οι γυναίκες με κάποια κληρονομική διαταραχή της πήξης του αίματος παρουσιάζουν αυξημένο κίνδυνο γι’ αυτό καλό είναι να κάνουν κάποιους αιματολογικούς/γονιδιακούς ελέγχους θρομβοφιλίας. Ο κίνδυνος θρόμβωσης λόγω εγκυμοσύνης συνεχίζει να είναι αυξημένος ακόμη και έξι εβδομάδες μετά τη γέννα.

Κληρονομικές διαταραχές της πήξης 

Μερικοί άνθρωποι κληρονομούν κάποια διαταραχή της πήξης του αίματος που έχει ως αποτέλεσμα να δημιουργούνται ευκολότερα θρόμβοι. Για παράδειγμα:

• Παράγοντας V Leiden (η πιο συνηθισμένη με 5% του γενικού πληθυσμού να τον διαθέτουν καθώς και 20% των ασθενών με φλεβοθρόμβωση)
• Ανεπάρκεια αντιθρομβίνης
• Ανεπάρκεια πρωτεΐνης C
• Ανεπάρκεια πρωτεΐνης S
• Ομάδα αίματος εκτός της Ο
• Δυσινωδογοναιμία
• Προθρομβίνη G20210A

Μεικτής αιτιολογίας

Οι παρακάτω παράγοντες κινδύνου εκτός από κληρονομική έχουν και επίκτητη διάσταση:

• Υπερομοκυστεϊναιμία. Συνήθεις αιτίες της είναι η έλλειψη βιταμινών Β6, Β9 (κατά κύριο λόγο), Β12 και η νεφρική νόσος.
• Ανεπάρκεια βιταμίνης D. Η έλλειψη βιταμίνης D μπορεί να αποτελέσει αιτία για εν τω βάθει φλεβοθρόμβωση στα πόδια. Η βιταμίνη D παράγεται με την έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία, ωστόσο, στην Ελλάδα έχουμε το «μεσογειακό παράδοξο» όπου μεγάλο ποσοστό ατόμων παρουσιάζει ανεπάρκεια.
• Χαμηλά επίπεδα ελεύθερης πρωτεΐνης S
• Ανθεκτικότητα στην ενεργοποιημένη πρωτεΐνη C
• Υψηλά επίπεδα παράγοντα VIII

Αντισυλληπτικά χάπια ή θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης

Τα αντισυλληπτικά χάπια και η θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης μπορεί να αυξήσουν την πηκτικότητα του αίματος.

Παχυσαρκία

Το υπερβολικό βάρος αυξάνει την πίεση στις φλέβες στην πύελο και τα πόδια.

Κάπνισμα

Το κάπνισμα επηρεάζει την πήξη του αίματος και την κυκλοφορία, η οποία μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο της εν τω βάθει φλεβικής θρόμβωσης (ΕΒΦΘ).

Αφυδάτωση

Η δυνατότητα πήξης του αίματος εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την ταχύτητα ροής. Η αφυδάτωση δυσχεραίνει τη ροή του αίματος καθώς αυξάνεται το ιξώδες του (το πόσο πηκτό είναι) αυξάνοντας τη πιθανότητα να πήξει το αίμα και να δημιουργηθούν θρόμβοι.

Κάπνισμα

Το κάπνισμα επηρεάζει την πήξη του αίματος και την κυκλοφορία, η οποία μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο της εν τω βάθει φλεβικής θρόμβωσης (ΕΒΦΘ).

Καρκίνος

Ορισμένες μορφές καρκίνου (ιδιαίτερα των οστών, των ωοθηκών, του εγκεφάλου του παγκρέατος και τα λεμφώματα) αυξάνουν την ποσότητα των πηκτικών ουσιών του αίματος.  Ορισμένες μορφές αντικαρκινικής αγωγής (ακτινοβολία, χημειοθεραπεία) αυξάνουν επίσης τον κίνδυνο θρόμβωσης.

Καρδιακή ανεπάρκεια

Τα άτομα με καρδιακή ανεπάρκεια έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο εν τω βάθει φλεβικής θρόμβωσης και πνευμονικής εμβολής. Επειδή τα άτομα με καρδιακή ανεπάρκεια έχουν ήδη περιορισμένη λειτουργία της καρδιάς και των πνευμόνων, ακόμα και μια ήσσονος σημασίας πνευμονική εμβολή μπορεί να έχει αυξημένη επικινδυνότητα.

Οικογενειακό και προσωπικό ιστορικό

Αν εσείς, ή κάποιος στην οικογένειά σας είχε εν τω βάθει φλεβική θρόμβωση ή είχε υποστεί πνευμονική εμβολή παλιότερα, τότε υπάρχουν περισσότερες πιθανότητες να (ξανα)συμβούν και σε εσάς.

Το ποσοστό υποτροπής (δεύτερου επεισοδίου) εν τω βάθει φλεβικής θρόμβωσης κυμαίνεται στα 10-20-40% για τα επόμενα 1-5-10 χρόνια αντίστοιχα.

Ηλικία

Όσοι είναι άνω των 60 ετών έχουν αυξημένο κίνδυνο εν τω βάθει φλεβικής θρόμβωσης, αν και ουσιαστικά πρόκειται για μία πάθηση που μπορεί να εμφανιστεί σε οποιαδήποτε ηλικία και δεν κάνει διακρίσεις ούτε σε επίπεδο οικονομικής επιφάνειας και κοινωνικής θέσης (ο Αμερικανός πρόεδρος Νίξον έπαθε θρόμβωση σε πτήση από Αμερική για Κίνα με την Air Force One) ούτε σε επίπεδο φυσικής κατάστασης (αν π.χ. ένας αθλητής μείνει καθιστός σε πολύωρο ταξίδι ή τραυματιστεί).

Ύψος

Για άνδρες με ύψος κάτω του 1,60, ο κίνδυνος εν τω βάθει φλεβικής θρόμβωσης είναι κατά μέσο όρο 65% μικρότερος σε σχέση με τους άνδρες άνω του 1,88. Για τις γυναίκες κάτω του 1,55 ο κίνδυνος είναι κατά 69% μικρότερος σε σχέση με όσες έχουν ύψος άνω του 1,83.
Ο αυξημένος κίνδυνος στους ψηλούς πιθανώς οφείλεται στο ότι λόγω του ύψους ασκείται μεγαλύτερη βαρυτική πίεση στις φλέβες των ποδιών, με συνέπεια να υπάρχει μεγαλύτερη πιθανότητα να επιβραδυνθεί ή να σταματήσει παροδικά η ροή του αίματος.

Ενδοφλέβια χρήση ναρκωτικών

Οι πιθανές αιτίες των αυξημένων σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό περιστατικών εν τω βάθει φλεβοθρόμβωσης (100 φορές περισσότερα με 3% ετήσια συχνότητα εμφάνισης) σε άτομα που κάνουν ενδοφλέβια χρήση ναρκωτικών είναι οι εξής:

• Μειωμένη ροή αίματος από ανενεργές μυϊκές αντλίες κατά τη διάρκεια της λήψης των ουσιών
• Βλάβη στο ενδοθήλιο των φλεβών λόγω των ενέσεων
• Αυξημένοι παράγοντες πηκτικότητας από λοιμώξεις που έχουν περάσει στο σύστημα μέσω των ενέσεων

Φλεγμονώδης νόσος του εντέρου

Ασθένειες του εντέρου, όπως η νόσος του Crohn (κοιλιοκάκη) ή η ελκώδης κολίτιδα, αυξάνουν τον κίνδυνο της εν τω βάθει φλεβικής θρόμβωσης.

Αντιφωσφολιπιδικό σύνδροµο

Το αντιφωσφολιπιδικό σύνδροµο είναι ένα αυτοάνοσο νόσημα και επίκτητη μορφή θρομβοφιλίας που αυξάνει τον κίνδυνο θρόμβωσης τόσο στο φλεβικό όσο και στο αρτηριακό δίκτυο.

Αντιπηκτικά φάρμακα

Το να έχουν κάποια φάρμακα ακριβώς αντίθετη δράση από τη διαφημιζόμενη δεν είναι κάτι καινούριο. Το ίδιο ισχύει και για τα αντιπηκτικά, ξεκινώντας από την ηπαρίνη και τη βαρφαρίνη για τα οποία έχει τεκμηριωθεί η δράση τους και προχωρώντας στα νέα από του στόματος αντιπηκτικά.

Ηπαρινοεπαγόμενη θρομβοκυτταροπενία

Γνωστή και ως HIT (heparin-induced thrombocytopenia). Αιτία της είναι η συστηματική ανοσοποιητική αντίδραση στο αντιπηκτικό φάρμακο ηπαρίνη ή τα παράγωγά του. Έχει ως αποτέλεσμα μειωμένο αριθμό θρομβοκυττάρων (αιμοπεταλίων) και σχετίζεται με υψηλό κίνδυνο θρόμβωσης. Γι’ αυτό και όσοι λαμβάνουν ηπαρίνη θα πρέπει να κάνουν γενικές εξετάσεις αίματος στις οποίες ελέγχεται και ο αριθμός των αιμοπεταλίων.

Θρόμβωση μετά από εμβολιασμό

Τα θρομβοεμβολικά συμβάντα μετά τον εμβολιασμό, γνωστά ως θρομβοφιλική θρομβοπενία ανοσολογικής αιτιολογίας μετά από εμβολιασμό (vaccine-induced prothrombotic immune thrombocytopenia, VIPIT) και ανοσολογικής αρχής θρομβωτική θρομβοπενία μετά από εμβολιασμό (vaccine-induced immune thrombotic thrombocytopenia, VITT) είναι σπάνιοι τύποι συμβάντων πήξης του αίματος που παρατηρήθηκαν σε πολύ μικρό αριθμό ατόμων που είχαν προηγουμένως εμβολιαστεί με τα εμβόλια Oxford-AstraZeneca COVID-19 (AZD1222), Johnson & Johnson COVID-19 και Pfizer-BioNTech. Ο κίνδυνος θρομβοεμβολικών επεισοδίων με το εμβόλιο της AstraZeneca είναι 0,0017%, με της Pfizer-BioNTech 0,0026% και με τη φυσική νόσηση 0,1897%.